Hiểu rõ về Icon và phân loại Icon trong thiết kế UI/UX

Các biểu tượng (icon) đã và đang xuất hiện dày đặc trên mọi nền tảng từ ứng dụng điện thoại, website, phần mềm máy tính cho đến các bảng chỉ dẫn trong đời sống thực. Đơn giản như biểu tượng hòm thư cho email của bạn, hay hình chiếc vé tượng trưng cho đặt vé máy bay. Icon không chỉ dùng để trang trí mà còn là những công cụ mạnh mẽ, giúp người dùng tương tác với công nghệ một cách trực quan và hiệu quả hơn. Bài viết này sẽ đi sâu vào định nghĩa của icon, lịch sử phát triển của chúng, vai trò quan trọng trong thiết kế UI/UX và cách phân loại icon một cách chi tiết.

Định nghĩa và sự ra đời của Icon

Có nhiều định nghĩa được đưa ra về Icon. Một trong số đó được đề cập qua bài viết nổi tiếng Design System Grammer của tác giả Daniel Eden, một nhà thiết kế sản phẩm chuyên nghiệp từng làm tại Meta. Theo Daniel Eden, icon là một thành phần được sử dụng để tạo nên các yếu tố tương tác quan trọng như:

• Link (Liên kết): Hướng người dùng đến một trang hoặc nội dung khác.
• Button (Nút bấm): Kích hoạt một hành động hoặc chức năng cụ thể.
• Navigation (Điều hướng): Hỗ trợ người dùng di chuyển giữa các phần khác nhau của giao diện.
• Description (Mô tả): Cung cấp thông tin bổ sung hoặc minh họa ý nghĩa.

Về cấu tạo, một icon cơ bản được hình thành từ các yếu tố:

• Line (Đường nét): Các đường viền hoặc nét vẽ tạo hình.
• Shape (Hình khối): Các hình dạng cơ bản như hình tròn, vuông, tam giác.
• Space (Không gian): Khoảng trống bên trong và xung quanh icon, ảnh hưởng đến sự rõ ràng và nhận diện.
• Meaning (Ý nghĩa): Điều quan trọng nhất, icon phải truyền tải một ý nghĩa rõ ràng và dễ hiểu cho người dùng.

Lịch sử của icon bắt đầu từ những năm 1980. Biểu tượng icon đầu tiên xuất hiện vào năm 1981 trên hệ thống Xerox Star, với các biểu tượng đơn giản như thùng rác, thư mục và máy in. Tuy nhiên, phải đến năm 1984, nhờ vào sự ra mắt của dòng máy Apple Mac, các thiết kế icon mới thực sự phổ biến rộng rãi và được công chúng đón nhận. Apple đã nhận ra tiềm năng của icon trong việc đơn giản hóa giao diện người dùng, biến những khái niệm phức tạp thành những hình ảnh trực quan, dễ hiểu, mở đường cho sự phát triển mạnh mẽ của thiết kế icon trong nhiều thập kỷ sau đó.

Vai trò của Icon trong UI/UX

Trong lĩnh vực UI/UX, icon đóng vai trò vô cùng quan trọng. Cụ thể:

• Tăng cường khả năng nhận diện và tốc độ xử lý thông tin: Một hình ảnh có thể truyền tải thông điệp nhanh hơn rất nhiều so với một đoạn văn bản. Icon giúp người dùng nhanh chóng nhận diện chức năng hoặc nội dung mà không cần đọc nhiều chữ, từ đó rút ngắn thời gian tương tác và cải thiện hiệu quả sử dụng.
• Tiết kiệm không gian hiển thị: Đặc biệt trên các thiết bị di động có màn hình nhỏ, việc sử dụng icon thay vì văn bản giúp tiết kiệm đáng kể không gian, cho phép hiển thị nhiều nội dung hơn mà không làm giao diện trở nên lộn xộn.
• Cải thiện tính thẩm mỹ và tính nhất quán của giao diện: Icon được thiết kế đẹp mắt và đồng bộ sẽ nâng cao tính thẩm mỹ tổng thể của sản phẩm. Khi một bộ icon được sử dụng nhất quán trên toàn bộ ứng dụng hoặc website, nó tạo ra một trải nghiệm người dùng liền mạch và chuyên nghiệp.
• Phá vỡ rào cản ngôn ngữ: Icon có tính chất phổ quát. Một biểu tượng “ngôi nhà” (home) thường được hiểu là quay về trang chủ ở hầu hết các nền văn hóa, giúp sản phẩm có thể tiếp cận được nhiều đối tượng người dùng trên toàn cầu mà không bị giới hạn bởi ngôn ngữ.
• Hỗ trợ người dùng khuyết tật: Đối với những người dùng có vấn đề về thị lực hoặc khó khăn trong việc đọc, icon cung cấp một phương tiện trực quan để hiểu và tương tác với giao diện.

Phân loại Icon

Để hiểu rõ hơn về cách icon được sử dụng và thiết kế, chúng ta có thể phân loại chúng theo ba tiêu chí chính: chức năng, hình thức và ý nghĩa.

Phân loại theo Chức năng

• Clarifying Icon (Icon làm rõ ý nghĩa): Loại icon này được sử dụng để giải thích hoặc làm rõ một khái niệm, chức năng hoặc trạng thái. Chúng thường đi kèm với văn bản để bổ sung ý nghĩa, hoặc đứng một mình khi ý nghĩa đã quá rõ ràng. Ví dụ: biểu tượng “dấu hỏi chấm” thường được dùng để chỉ mục “Trợ giúp” hoặc “Thông tin thêm”. Mục đích chính của chúng là giảm sự mơ hồ và tăng cường sự hiểu biết của người dùng.
• Decorative Icon (Icon trang trí): Đúng như tên gọi, các icon này có chức năng chính là làm đẹp cho giao diện và thu hút sự chú ý của người dùng. Mặc dù chúng có thể không trực tiếp truyền tải một chức năng cụ thể, nhưng chúng góp phần tạo nên một trải nghiệm thị giác thú vị và dễ chịu. Tuy nhiên, việc sử dụng icon trang trí cần phải cân nhắc để tránh làm giao diện trở nên rườm rà hoặc gây nhầm lẫn về chức năng.

Phân loại theo Hình thức

• Lineal Icon (Icon đường nét): Đây là loại icon chỉ sử dụng các đường nét (stroke) để tạo hình, không tô đầy các mảng bên trong. Chúng thường có vẻ ngoài tối giản, gọn gàng và hiện đại. Icon đường nét rất phổ biến trong thiết kế phẳng (flat design) và thường được dùng để giữ cho giao diện “sạch” và không quá nặng về mặt thị giác.
• Glyph Icon (Icon khối/mảng): Ngược lại với lineal icon, glyph icon chỉ sử dụng các mảng (fill) để tạo hình, không có đường nét viền. Chúng thường có vẻ ngoài mạnh mẽ, rõ ràng và dễ nhận diện ngay cả ở kích thước nhỏ. Các biểu tượng trên thanh công cụ của Microsoft Office là một ví dụ điển hình của glyph icon.
• Flat Icon (Icon phẳng): Loại icon này kết hợp cả đường nét và mảng, thường có nhiều chi tiết hơn so với lineal hoặc glyph icon, và mang lại cảm giác minh họa rõ rệt. Flat icon thường có màu sắc tươi sáng, không có hiệu ứng đổ bóng hoặc gradient phức tạp, tuân thủ nguyên tắc thiết kế phẳng nhưng vẫn đảm bảo đủ chi tiết để truyền tải ý nghĩa. Chúng thường được sử dụng trong các ứng dụng di động hoặc website hiện đại.
• Skeuomorphic Icon (Icon mô phỏng thực tế): Mặc dù ít phổ biến hơn trong thời điểm hiện tại, nhưng skeuomorphic icon đã từng thống trị trong những ngày đầu của thiết kế UI. Loại icon này được thiết kế để mô phỏng các vật thể thực tế một cách chân thực nhất, với các hiệu ứng đổ bóng, texture và chi tiết sống động. Ví dụ, biểu tượng “cuộn băng” cho máy ghi âm hoặc “tủ sách” cho ứng dụng đọc sách. Mục đích là để người dùng dễ dàng liên tưởng và hiểu chức năng dựa trên kinh nghiệm thực tế.

Phân loại theo Ý nghĩa

• Iconic Icon (Icon hoán dụ – có nét gần gũi): Loại icon này đại diện cho một đối tượng hoặc khái niệm bằng cách sử dụng một hình ảnh có nét gần gũi, dễ liên tưởng đến ý nghĩa thực tế. Ví dụ điển hình là biểu tượng cho số điện thoại. Thay vì vẽ toàn bộ bàn phím điện thoại phức tạp và khó nhận diện ở kích thước nhỏ, người ta thường vẽ hình ảnh một chiếc ống nghe điện thoại bàn hoặc một chiếc điện thoại di động đơn giản. Nhìn vào đó, người dùng sẽ dễ dàng liên tưởng đến chức năng gọi điện thoại. Tính hoán dụ giúp icon trở nên trực quan và dễ hiểu mà không cần phải tái tạo toàn bộ sự vật.
• Symbolic Icon (Icon ẩn dụ – có nét tương đồng): Loại icon này đại diện cho một ý nghĩa trừu tượng hơn, không có sự liên hệ trực tiếp với một vật thể cụ thể ngoài đời thực, mà thông qua một quy ước hoặc sự tương đồng về ý nghĩa. Ví dụ tiêu biểu là biểu tượng “dấu tick” (check mark). Dấu tick không phải là một vật thể tồn tại trong đời sống hàng ngày, nhưng nó đã trở thành một biểu tượng được quy ước rộng rãi để chỉ sự hoàn thành, xác nhận, hoặc lựa chọn. Người dùng hiểu ý nghĩa của dấu tick thông qua sự đồng thuận và học hỏi trong quá trình sử dụng. Các biểu tượng như “dấu X” (đóng, hủy bỏ), “kính lúp” (tìm kiếm) cũng là những ví dụ điển hình của symbolic icon.

Kết luận

Icon không chỉ là những yếu tố đồ họa đơn thuần mà còn là một ngôn ngữ hình ảnh mạnh mẽ trong thiết kế UI/UX. Từ lịch sử hình thành cho đến các cách phân loại dựa trên chức năng, hình thức và ý nghĩa, chúng ta có thể thấy được sự đa dạng và vai trò không thể thay thế của icon trong việc tạo ra những trải nghiệm người dùng trực quan, hiệu quả và hấp dẫn.

Việc lựa chọn và kết hợp các loại icon khác nhau một cách linh hoạt, tùy thuộc vào mục đích sử dụng và đối tượng người dùng, là chìa khóa để tạo ra một giao diện thành công. Hy vọng bài viết của Master Media đã mang đến những thông tin có ích cho bạn!